Η πτώση της Ρώμης το 476 και η πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1453 σηματοδοτούν την αρχή και το τέλος αντίστοιχα της περιόδου που ονομάζεται Μεσαίωνας. Η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους το 1204 είχε συνέπειες για την εξουσία της Ρόδου καθώς και των άλλων γειτονικών νησιών της. Από αποσπασματικές πληροφορίες γνωρίζουμε πως στη θάλασσα της Μεγίστης υπήρχε θαλασσινός κεντρικός άξονας μεταξύ Κωνσταντινούπολης και Αιγύπτου, Συρίας, Παλαιστίνης.
Μεταξύ του νησιού και των μικρασιατικών παραλίων, οι πλόες συνεχίσθηκαν και σ’ αυτούς τους αιώνες, ιδιαίτερα από τους επαγγελματίες κουρσάρους και πειρατές. Εκτός από αυτή τη μάστιγα, λεηλασίες, πολιορκίες, σκλαβοπάζαρα, στρατολογίες μισθοφόρων, κυριαρχούν ως συνήθη για την εποχή γεγονότα.
Ανακηρύσσονται τοπικοί άρχοντες, όπως ο Λέων Γαβαλάς που είχε κάτω από την εξουσία του τα γύρω νησιά της Δωδεκανήσου. Μετά από αυτόν αναλαμβάνει την εξουσία ο αυτοκράτορας της Νίκαιας. Οι Γενουάτες τιμαριούχοι, θα διοικήσουν μέχρι ένας από αυτούς θα πουλήσει τη Ρόδο στους Ιωαννίτες Ιππότες.
Πριν από την εγκατάσταση των Ιπποτών, η Μεγίστη όπως και τα υπόλοιπα νησιά που βρίσκονται κοντά στη Ρόδο, ανήκε στην επαρχία των νησιών provincia insularum, ενώ στη συνέχεια πιθανόν εντάχθηκε στο θέμα των Κιβυρραιωτών.
Στη Μεσοβυζαντινή περίοδο ο οικισμός βρισκόταν μάλλον στο Παλαιόκαστρο, μακριά από τη θάλασσα, 1 χλμ. δυτικά του οικισμού. Αργότερα ο οικισμός θα απλωθεί στους δύο φυσικούς κόλπους, το κυρίως λιμάνι και τον όρμο «Μαντράκι» με αρχικό πυρήνα τον λόφο του Αϊ-Νικόλα, στο εσωτερικό του κάστρου. Στοιχεία μεταβυζαντινά παρατηρεί κανείς στην πλούσια γυναικεία ενδυμασία, ακόμα και στις ονομασίες των υφασμάτων και των κοσμημάτων της.
Επίσης πολλά βαφτιστικά και επώνυμα Καστελλοριζιών μας παραπέμπουν στα βυζαντινά χρόνια.
Mια ομάδα κεραμικών των αρχών του 13ου αιώνα που ανήκαν σε φορτίο ναυαγισμένου πλοίου και εκτίθενται στο Μουσείο του νησιού δηλώνουν τη σημαντική θέση που κατείχε.
Το πέρας του 13ου αιώνα στη Ρόδο συνέπεσε με μια σειρά γεγονότων που οδήγησαν στην ολοένα και αυξανόμενη απομάκρυνσή της από την αποδυναμωμένη και σπαρασσόμενη από εμφύλιες έριδες πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας. Οι ιστορικές συγκυρίες συνέβαλαν στην παράδοσή της στο τάγμα των Ιωαννιτών ιπποτών, το έτος 1309, και στη διαμόρφωση ενός κραταιού διοικητικού σχήματος που κατόρθωσε να επιβιώσει για ογδόντα περίπου χρόνια μετά από την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Τούρκους, οδηγούμενο στη νομοτελειακή του κατάλυση.
Από τα πιο σημαντικά μεταβυζαντινά μνημεία του νησιού είναι ο ναός του Αγίου Γεωργίου Μαλαξού ή του Ψηφιού του 17ου αιώνα στην περιοχή Χωράφια, στη θέση του σημερινού Αγίου Γεωργίου Σαντραπέ. Στις μέρες μας σώζονται μόνο μικρό τμήμα ψηφιδωτού δαπέδου, μερικοί πεσσίσκοι και λίγα θωράκια του τέμπλου.
Στη θέση του καθολικού της σταυροπηγιακής μονής του Αγίου Γεωργίου του Βουνού επίσης βρισκόταν παλαιοχριστιανική βασιλική, από την οποία διατηρείται μόνο μέρος του χαλικωτού δαπέδου που κοσμείται με συνεχόμενους τετράφυλλους ρόδακες.
Η καρδιά της οικονομικής δραστηριότητας των κατοίκων είναι η θάλασσα. Πραγματοποιούνται μεταφορές εμπορευμάτων, εμπόριο με μακρινά λιμάνια, η ελεύθερη μετακίνηση και τα ικανά και αξιόπλοα σκάφη, προσφέρουν πρόοδο και ανάπτυξη. Ο ναυτικός κόσμος του νησιού, παρακολουθεί τις γεωπολιτικές ανακατατάξεις, τους εποικισμούς και τις ανακτήσεις εδαφών, πράξεις που αποτελούν οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές. Πραγματοποιούν υπερπόντια ταξίδια, και αντιλαμβάνονται το κλίμα που επικρατεί στην Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη, στην Αίγυπτο, Συρία, στην Ιταλία.
Οι κάτοικοι, χωρίς πολεοδόμοι, πολιτικό μηχανικό και αρχιτέκτονα, έχτισαν την πόλη τους, σύμφωνα με τις αντιλήψεις του, τις γνώσεις τους τα αισθητήριά τους. Θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον αν υπήρχαν πληροφορίες από τα χρόνια αυτά, για την ίδρυση του οικισμού. Ίσως να ίσχυε η ίδια τακτική που είχαν άλλοι τόποι: η δυνατότητα ανάπτυξης μιας μορφής αυτοδιοίκησης, η εγγύηση της προσωπικής ελευθερίας, ο σεβασμός της ιδιοκτησίας και η απαλλαγή από διάφορους δασμούς.
Ο Χριστιανισμός που έγινε ενωρίτερα στην απέναντι περιοχή της Μικράς Ασίας και συγκεκριμένα στα Πάταρα και στα Μύρα, είχε επιπτώσεις και στη Μεγίστη. Τα Μύρα αποτέλεσαν σπουδαίο πολιτικό και θρησκευτικό κέντρο, αλλά και πρωτεύουσα της Λυκίας και συνδέθηκε με τον αρχιεπίσκοπο Μύρων που αργότερα αναδείχθηκε Άγιος, ο Άγιος Νικόλαος (240 – 334 μ.Χ.).
Στον γεωγραφικό αυτό χώρο άρχισαν και για πολλούς αιώνες θα συνεχιστούν εμπορικές συναλλαγές και μετακινήσεις ανθρώπων, ιδεών και πολιτισμικών ανταλλαγών.
Η πληθυσμιακή ερήμωση και η καταστροφή του οικισμού, μαζί και ο εμπορικός στόλος, θα συμβεί κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Βιβλιογραφία:
1. d’Anglure, S., Le Saint voyage de Jérusalem, Pouget-Coulon, 1858.
2. Vertot, M. A., A History of the Knights Hospitallers of St. John of Jerusalem, J. Cristie, 1818.
3. Torr, C., Rhodes in modern times, Cambridge, 1887.
4. Picenardi, G.S., Itinéraire d’un Chevalier de Saint-Jean de Jérusalem dans l’îles de Rhodes, Société de Saint Augustin, 1900.
5. Ζαχαριάδου, Ε., Συμβολή στην ιστορία του Νοτιοανατολικού Αιγαίου, «Σύμμικτα», v.1, 1966.
6. Duran Duelt, D., Kastellorizo, una isla griega bajo dominio de Alfonso el Magnanimo (1450-1458): coleccion documental, CSIC Press, 2003.
7. Pinon P., Erdur K., Albert Gabriel 1883-1972: minar, arkeolog, ressam, gezin, Yapi Kredi Kulur Sanat Yayincilik Ticaret ve Sanayi, 2006.
Πηγή: Ροδιακή
