Λυρική-εικαστική καντάτα βασισμένη στα βυζαντινά «Ιατροσόφια» του Ιωάννη Σταφιδά
18-19 Αυγούστου
Αρχαιολογικός χώρος Ασκληπιείο Κω |ώρα 21:00
Σύλληψη-Καλλιτεχνική επιμέλεια : Ομάδα Μουσικού Θεάτρου Ραφή
Μουσική : Νίκος Γαλενιανός
Εικαστικός :ΜαλβίναΠαναγιωτίδη
Φωτισμοί : Απόστολος Στράντζαλης
Φωτογραφίες: Ηλίας Μαδούρος
Ερμηνεύουν : Κώστας Ζιγκερίδης(ακορντεόν), Αναστασία Κότσαλη(μεσόφωνος), Λητώ Μεσσήνη (υψίφωνος), Νίκος Σπανάτης(κόντρα τενόρος), Δημήτρης Τίγκας (κοντραμπάσο)
“Εάν ήσαι εκ χώρας μακράς και όλοι οι άνθρωποι εδώ μισούσι σε,
νήστεψον μέρας τρεις και λέγε «φίλιους,βήλους, μίτους» μετάκαθαράς καρδίας
και θέλεις έχειν ειρήνη μετα πάντων»
Γιατροσόφια για τις αρρώστιες του σώματος, της ψυχής και του νου, για τους πόνους της καρδιάς, για τα άλγη του κορμιού, ένας συγκινητικός κι απόκοσμος θησαυρός λαϊκής σοφίας ξεδιπλώνεται στα βυζαντινά «Ιατροσόφια» του Ιωάννη Σταφιδά. Με άξονα το μαγικό βιβλίο του, η Ομάδα μουσικού θεάτρου Ραφή συμπράττει με τον συνθέτη Νίκο Γαλενιανό και την εικαστικό ΜαλβίναΠαναγιωτίδη για μια μουσική παράσταση που επιθυμεί να συνδεθεί ξανά με τη μαγγανεία, το ξόρκι, το παράλογο. Η ασθένεια, η αδυναμία, ψυχική και ανατομική, το γήρας και οι χυμοί της νιότης απέναντι στην αιώνια πάλη του ανθρώπου με τη ζωή και τον θάνατο.
Τα γιατροσόφια είναι πρακτικά φάρμακα της λαϊκής παράδοσης που συνήθως βασίζονται στη μακροχρόνια λαϊκή πείρα και παρατήρηση. Άλλοτε έχουν ορθολογική βάση και στηρίζονται μόνο στις θεραπευτικές ιδιότητες βοτάνων, και άλλοτε συνδυάζουν τις θεραπευτικές ιδιότητες κάποιων φυτών και ουσιών, με μαγικές πράξεις όπως ξόρκια, βασκανίες κτλ. Οι ρίζες τους μπορούν να αναζητηθούν στις θεραπευτικές πρακτικές του αρχαίου κόσμου, της Ελλάδας και της Αιγύπτου.
Αποτέλεσμα συνδυασμού αυτής της λαϊκής σοφίας, λοιπόν, με τα ποικίλα παραϊατρικά και παραθρησκευτικά εγχειρίδια της εποχής φαίνεται να είναι και τα ευφάνταστα Ιατροσόφια του Ιωάννη Σταφιδά, συγγραφέα ή απλώς αντιγραφέα τους στα 1384. Άξιος συνεχιστής ο Σταφιδάς μιας μακρότατης παράδοσης, η οποία, διαμέσου (και) της (υστερο)βυζαντινής γραμματείας, επέζησε στον ελληνικό λαϊκό πολιτισμό μέχρι και τα μέσα του 20ού αιώνα.
Διάσημοι στην Ελλάδα για τα γιατροσόφια τους, ήταν οι κομπογιαννίτες γιατροί από τα Ζαγοροχώρια της Ηπείρου και από την Ιερισσό της Χαλκιδικής. Επίσης γνωστοί ήταν και οι εμπειρικοί γιατροί-καλόγηροι του Αγίου Όρους, της Ελασσόνας και της Ανατολικής Μακεδονίας.
Η άσκηση του ιατρικού επαγγέλματος ήταν απαγορευμένη κατά την περίοδο του Βυζαντίου, γιατί θεωρούνταν ότι έρχεται σε αντίθεση με τη Χριστιανική Πίστη. Αν κάποιος αρρώσταινε, προσπαθούσαν να τον σώσουν με προσευχές και όχι με χρήση φαρμάκων ή με ιατρική θεραπεία. Αλλά και την εποχή της Τουρκοκρατίας, οι θεραπευτικές μέθοδοι που χρησιμοποιούνταν ενέπλεκαν συχνά την ιατρική με τη μαγεία. Απίθανα γιατροσόφια ήταν ιδιαίτερα δημοφιλή για την αντιμετώπιση διάφορων ασθενειών, όπως για κοιλιακά προβλήματα, για πονοκεφάλους, για την αϋπνία, για την υπογονιμότητα, για την αντισύλληψη, αλλά ακόμη και ξόρκια για πρόκληση της αγάπης, λύσιμο μαγείας και ευόδωση σχεδίων.
Χαρακτηριστική ήταν η γλώσσα στα Ιατροσόφια, μια ιδιαίτερη μίξη λόγιας και δημώδους με πολλά στοιχεία ελληνικών διαλέκτων. Στόχος ήταν, βέβαια, να γίνεται κατανοητή στον αγράμματο πληθυσμό διατηρώντας όμως μια επίφαση “ιερής επισημότητας” και κύρους.
Από εγχειρίδια οικιακής ιατρικής το Μεσαίωνα, λοιπόν, ένα αμάλγαμα μαγείας και εμπειρικής γνώσης, τα γιατροσόφια αποψιλώθηκαν στη νεωτερικότητα μέσα από την ανάπτυξη της φαρμακοβιομηχανίας. Συμπαρασύρθηκαν έτσι και όλες οι υπόλοιπες κοινωνικοπολιτικές και έμφυλεςδιαστάσεις τους σε μια σύγχρονη, “πολιτικά ορθή”, ανάγνωσή τους.
“(...) Ότανέχημάχηνανδρόγυνον, και μάχουνται οι δυο από μάγια, γράφε τον αυτόν ψαλμόν με αίμα άσπρου πετεινού, και διάβασε τον απάνω εις τα κεφαλάς των (..)” “(...) Εάν αγαπάς και εξάπτη σε ο πόθος, διάβασέ τον απάνω εις το νερόν φοράς επτά μέσα ειςαγγείονκαινούργιον, και πίε εξαυτού,και πλύνε τα μόρια σου και θέλεις αναπαυτήν (...)”
Ο συνθέτης Νίκος Γαλενιανός σημειώνει: «Είναι ευτυχής η στιγμή που ένας καλλιτέχνης συνειδητοποιεί ότι βρίσκεται απέναντι σε ένα κείμενο τόσο αλλόκοτης -και ταυτόχρονα με τόσο βαθιές ρίζες- ιδιοσυγκρασίας. Τρεις κλασικές φωνές, ένα ακορντεόν κι ένα κοντραμπάσο εκτίθενται σε ηχητικούς κόσμους όπως η δομή ενός ξορκιού ή ο παλμός του διαλόγου ενός αμαρτωλού με έναν άγγελο. Μεταμορφώνονται σε δομικά υλικά της μουσικής αφήγησης».
“(...) Εάν αγαπάς και εξάπτη σε ο πόθος, διάβασέ τον απάνω εις το νερόν φοράς επτά μέσα ειςαγγείονκαινούργιον, και πίε εξαυτού,και πλύνε τα μόρια σου και θέλεις αναπαυτήν (...)”
Η εικαστικός-αρχιτέκτων ΜαλβίναΠαναγιωτίδη συνομιλεί με το Ιατροσόφια και σχεδιάζει: «Με τα Ιατροσόφια εστιάζουμε στα σημεία τομής της πολιτισμικής ιστορίας, των κατασκευών του ανορθολογικού και της ανοίκειας φύσης των ανθρώπινων σχέσεων. Αυτές οι “ζωντανές” γλυπτικές μηχανές έχουν πρόθεση να στήσουν αλληγορικά ένα κρυφό διάλογο με περιφρονημένες εικόνες του πολιτισμού και να ενεργοποιήσουν τη διερεύνηση ερωτημάτων σχετικά με τη μεταμόρφωση, το σώμα, την ταυτότητα και τη συλλογική μνήμη»
“(...) Προς κατασχισμένα χείλια:Ελάφου κέρατον ρίνισέτο, και το ρίνισμα εκείνο πότισέ το με το χλίον το νερό (...)”
Δύο μουσικοί, τρεις τραγουδιστές, ένας συνθέτης και μία εικαστικός ξορκίζουν το πάσχον σώμα, φορέα της απόκρυφης ιστορίας της Ευρώπης, μέσα από τις ελληνικές, λαϊκές θεραπευτικές δοξασίες. Στο ατμοσφαιρικό περιβάλλον του Ασκληπιείου της Κω, εκεί που συναντιούνται η Ανατολή με τη Δύση, αναμετριέται η ιστορία της επιστημονικής γνώσης με το μεταφυσικό θυμίζοντάς μας τη φράση του Φράνσις Μπέηκον: «Όποιος δεν εφαρμόζει νέες θεραπείες, πρέπει να περιμένει καινούρια κακά. Γιατί ο χρόνος, είναι ο πιο μεγάλος πρωτοπόρος».
Οι παραστάσεις πραγματοποιούνται στο πλαίσιο του θεσμού «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός 2021»-πρόγραμμα 2021- του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.
==================
Χρήσιμες πληροφορίες:
Οι εκδηλώσεις προσφέρονται δωρεάν από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού.
Τομόνο αντίτιμοείναι το εισιτήριο για την είσοδο στον Αρχαιολογικό Χώρο του Ασκληπιείου Κω.
Είναι υποχρεωτική η προκράτηση θέσης στον παρακάτω σύνδεσμο:
https://digitalculture.gov.gr/2021/08/iatrosofia-asklipiio-ko/
Σημειώνουμε ότι οι θεατές θα πρέπει να τηρούν τις οδηγίες και συστάσεις της Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων COVID-19 του Υπουργείου Υγείας για την ασφαλή προσέλευση στους αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία, σύμφωνα με τις ισχύουσες Κ.Υ.Α..
Για λόγους ασφαλείας και για την αποφυγή καθυστερήσεων και συνωστισμού, συνιστάται η έγκαιρη προσέλευση, 1 – 1,5 ώρα πριν από την έναρξη της εκδήλωσης.
Μετά την έναρξη, η είσοδος δεν θα επιτρέπεται.
Η χρήση μη ιατρικής μάσκας είναι απαραίτητη καθ’ όλη τη διάρκεια της εκδήλωσης.
==================
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑ
ΟΜΑΔΑ ΜΟΥΣΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΡΑΦΗ
Η Ομάδα μουσικού θεάτρου Ραφή ιδρύθηκε το 2012 από τις λυρικές τραγουδίστριες Αναστασία Κότσαλη και Λητώ Μεσσήνη. Στόχο έχει την ανάδειξη πρωτότυπων προσεγγίσεων του γνωστού και άγνωστου λυρικού ρεπερτορίου, πολλές φορές σε πρώτη πανελλήνια παρουσίαση, και τον διάλογο
του με τα νέα μέσα.
Έχει παρουσιάσει τα εξής έργα:
●Εναλλακτική Σκηνή Εθνικής Λυρικής Σκηνής: Η Πρώτη Αγάπη (οπερέτα, σκηνοθεσία Προμηθέας Αλειφερόπουλος), Ο Μικάδος (μιούζικαλ, σκηνοθεσία ΑκύλλαςΚαραζήσης, πρώτη πανελλήνια παρουσίαση), Ζουρ Φιξ (performance, σκηνοθεσία Ομάδα Ραφή)
●Φεστιβάλ Αθηνών & Επιδαύρου: IlDiluvioUniversale (όπερα-performance, σκηνοθεσία Βασίλης Νούλας-Κώστας Τζημούλης), Ιδομενέας (όπερα, σκηνοθεσία Αμαλία Μπένετ)
●Μέγαρο Μουσικής Αθηνών: Φροσύνη (όπερα, σκηνοθεσία Ζωή Χατζηαντωνίου)
●Όλη η Ελλάδα Ένας Πολιτισμός: Iατροσόφια (λυρική-εικαστική καντάτα, μουσική Νίκος Γαλενιανός)
●Θέατρο Οδού Κυκλάδων: Αλτσίνα (όπερα, σκηνοθεσία Θέμελης Γλυνάτσης)
●Θέατρο Πόρτα: Πυγμαλίωνας (όπερα, σκηνοθεσία Πάρις Μέξης)
●Ίδρυμα Κακογιάννη: Οι απάχηδες των Αθηνών (οπερέτα, σκηνοθεσία Αλέξανδρος Ευκλείδης)
●Θέατρο Skrow: Cendrillon (όπερα, σκηνοθεσία Θέμελης Γλυνάτσης, πρώτη πανελλήνια παρουσίαση)
●Οικία Κατακουζηνού: Fables (performance, σκηνοθεσία ΜάρωΜαρμαρινού)
●ΚnotGallery:Thelittlematchgirl (performance, σκηνοθεσία Ομάδα Ραφή, πρώτη πανελλήνια παρουσίαση), ΜrandMrsDiscobbolos ( performance, πρώτη πανελλήνια παρουσίαση)
●Κέντρο Ελέγχου Τηλεοράσεων: Koυπλέ (performance, σκηνοθεσία Ομάδα Ραφή)
●Μπαγκλαντές: Hethoughthesawanelephant (performance, σκηνοθεσία Ομάδα Ραφή)
Ο Νίκος Γαλενιανός σπούδασε πιάνο, ανώτερα θεωρητικά και Νομική στην Αθήνα, και σύνθεση στην κλασική μουσική ακαδημία του Ρότερνταμ (Codarts). Παρακολούθησε μαθήματα σύνθεσης με τους PeterJanWagemans, RobindeRaaff, KlaasdeVries, ηλεκτρονική σύνθεση με τον ReneUijlenhoet, masterclasses με τους JohannesSchoellhorn, MarkAndre, KlausLang, SimonSteen-Andersen κλπ. Μεταξύ άλλων, μουσική του έχει παιχθεί στο «GaudeamusMuziekweek» της Ουτρέχτης, στο «denHaagSpringfestival», στο «DeDoelen» και στο μουσείο σύγχρονης τέχνης «BoijmansvanBeuningen» (Ρότερνταμ). Έχει συνεργαστεί με το ensemble σύγχρονης κλασικής μουσικής «Doelenensemble», με τον οργανισμό «ClassicYoungMasters» κ.α. Ενεργός και στο χώρο του θεάτρου, έχει συνεργαστεί με σκηνοθέτες όπως ο NikitaMilivojevic, ο Θωμάς Μοσχόπουλος, ο Κώστας Φιλίππογλου, η Σοφία Πάσχου, οι ομάδες PatariProject, FlyTheatre κλπ. Εντός Ελλάδος, έργα του έχουν παρουσιαστεί σε χώρους όπως στη Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, στο Μέγαρο Μουσικής, στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, στην Εθνική Λυρική Σκηνή, στο AthensTedxAcademy και σε θέατρα όπως το Εθνικό θέατρο, το Κρατικό θέατρο Βορείου Ελλάδος, το μικρό και το μεγάλοθέατρο της Επιδαύρου. Τον Απρίλη του 2019 παρουσιάστηκε, στην Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής, το μουσικοθεατρικό του έργο «Επιστροφή, ένα πολυφωνικό έργο βασισμένο στο πρωτότυπο κείμενο της Κόλασης του Δάντη». Είναι μέλος του ensemble σύγχρονης κλασικής μουσικής ΤΕΤΤΤΙΞ, το οποίο σχηματίστηκε το 2017 και αποτελείται κατά κύριο λόγο από συνθέτες και οργανοπαίκτες που γνωρίστηκαν όσο βρίσκονταν για σπουδές στην Ολλανδία.
Η ΜαλβίναΠαναγιωτίδη (Αθήνα, 1985) ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Σπούδασεαρχιτεκτονική στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα «ArtinContext» στο UniversitätderKünste στο Βερολίνο. Έχει βραβευτεί με το Πρόγραμμα Υποστήριξης Καλλιτεχνών Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος-ARTWORKS(2018) και με το Έπαθλο Σπυρόπουλου (2016). Η καλλιτεχνική πρακτική της εστιάζει στα σημεία τομής του αποκρυφιστικού μοντερνισμού, της λειτουργίας του φαντασιακού και της ανοίκειας ανθρώπινης συμπεριφοράς σε διαφορετικές κοινωνικοπολιτικές συνθήκες. Επιλεγμένες εκθέσεις: «Whenyoutouchaboutme, Ithinkmyself», Signs, Κωνσταντινούπολη (2020), «Gonetoday, heretomorrow», AnnexM-Μέγαρο Μουσικής, Αθήνα (2019), «Ψυχοσάββατο-Μέρος II», RodeoGallery, Πειραιάς (2019), «Αστερισμοί στο χώμα», ΝΕΟΝ & Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, Κτίριο Αρχαιολογικής συλλογής Κουφονησίου (2018), «Itwaseveningallafternoon», Youcannothideformorethansevenyearscuratorialventure,Αθήνα (2018), «TheEquilibrists», Ίδρυμα ΔΕΣΤΕ &NewMuseum, Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα (2016), «HypnosProject», Στέγη Ιδρύματος Ωνάση, Αθήνα (2016), «Thepredictionsofaone-nightking», ChaletSociety, Παρίσι (2015), «Amonumentforthefirsthomosexualemancipationmovement», HKW, Βερολίνο (2015). Από το 2009 είναι επίσης ιδρυτικό μέλοςτης καλλιτεχνικής ερευνητικής ομάδας Σαπρόφυτα.
